1946-1947: In actie

150.000 soldaten

Vanaf maart 1946 arriveren Nederlandse troepen in Indonesië: dienstplichtigen en vrijwilligers, tot uiteindelijk zo’n 150.000 man. Ze komen om rust en orde te brengen, maar raken betrokken in een koloniale oorlog. Na vele kleine acties volgt in de zomer van 1947 de grootschalige ‘Operatie Product’ om controle te krijgen over de economisch belangrijke landbouwgebieden op Java en Sumatra. Omdat het om ordehandhaving zou gaan, wordt het een politionele actie genoemd.

Internationale druk

Er is inmiddels een Indonesisch regeringsleger gevormd: Tentara Nasional Indonesia (TNI). Het is veel groter dan het Nederlandse leger, maar veel minder goed bewapend. Nederland heeft binnen een week de landbouwgebieden in handen. Dan roepen de Verenigde Naties op tot een wapenstilstand en onderhandelingen. Onder internationale druk beëindigt Nederland op 5 augustus 1947 de strijd.

Beperkte censuur

Militaire voorlichtingsdiensten bepalen in hoge mate de berichtgeving. Er is beperkte censuur: foto’s van oorlogsgeweld worden tegengehouden; progressieve journalisten geweerd.

Gewenst beeld

Orde en rust
In de geïllustreerde weekbladen ligt de nadruk niet op de militaire operaties, maar op herstel van schade en het humanitaire werk van de militairen. Ook hun dagelijks leven wordt in beeld gebracht. De Nederlanders zien foto’s van de opmars van het leger, wachtlopen, patrouilleren, uitdeling van kleding en voedsel en het verlenen van medische zorg aan de inlandse bevolking. Het beeld is dat het leger orde en rust brengt.

Film: Pacificatie op Java

Landing

Foto van de landing van een amfibievoertuig met Nederlandse mariniers. Pasir Putih, noordkust van Oost-Java, 21 juli 1947. Het beeld lijkt op de landing van de geallieerde bevrijders aan de kust van Normandië. Oorspronkelijk bijschrift: “De mannen stormen aan land om een bruggenhoofd op het strand te vormen. Er wordt hoegenaamd geen tegenstand geboden.”

Dankbaarheid van de bevolking

Foto links: Indonesische vrouw en kind krijgen een noodrantsoen en een stuk brood van een Nederlandse militair, West-Java 1946.
Oorspronkelijk bijschrift: “Met haar brede glimlach mompelt ze onafgebroken ‘trima kassi, tuan’ (dank u wel, meneer).”

Heilige mis

Mariniers tijdens de heilige mis aan boord van een troepentransportschip, vlak voor de 'eerste politionele actie’. Het altaar staat op de motorkap van een jeep, naast een Sherman tank. Straat Madura, Oost-Java, 20 juli 1947.

Purwokerto

Foto links: Nederlandse militairen op het centrale plein van Purwokerto, Midden-Java 31 juli 1947.
Oorspronkelijk bijschrift: “Inmiddels is de tijdelijk gevluchte bevolking teruggekeerd. Met oosters fatalisme draagt zij het geleden verlies, maar tevens is zij opgelucht, nu door de Nederlandse soldaten orde en veiligheid eindelijk weer zijn verzekerd.”

Hotel Republiek

Lumadjang, Oost-Java, 22 juli 1947. In het pas veroverde ‘Hotel Republiek’ eten Nederlandse mariniers bananen die de gevluchte Indonesiërs hebben achtergelaten. Affiches met ‘Merdeka’ (Vrijheid), een portretfoto van Sukarno en de rood-witte Indonesische vlag zijn nog niet verwijderd.

Gewenste foto's

*Katholieke Illustratie*, ‘Jongens, onze gedachten zijn bij jullie’, 14 augustus 1947

Nederlandse militairen bij een limonadestalletje. Batavia, begin juli 1947. Oorspronkelijk bijschrift: “Ze zijn niet gekomen om te vechten maar om een beveiligde rust te verzekeren.” (H. Wilmar, Spaarnestad Photo, NA)

Midden-Java, 30 juli 1947. Colonne van de V-brigade op weg naar Cilacap (Tjilatjap) langs de drieduizend meter hoge vulkaan Slamet. (H. Wilmar, Spaarnestad Photo, NA)

Nederlandse militairen worden door de Indonesische bevolking enthousiast verwelkomd. Lombok, eind maart 1946. (J. Stevens, NFP, Spaarnestad Photo, NA)

‘Openluchtkappers’ onder de tamarindebomen op het Waterlooplein in Batavia, West-Java, augustus, 1947. De klant leest een Republikeinse (Indonesische) krant. (H. Wilmar, Spaarnestad Photo, NA)

Strijd om Deli. Verwoest gebouw met politieke leuze. Medan/Bindjai, Oost-Sumatra, 22 juli 1947. Oorspronkelijk bijschrift: “Een overblijfsel van de Indonesische propaganda.”

Militairen op wacht terwijl door de Indonesiërs opgebroken spoorrails worden hersteld. Zuid-Sumatra, Baturaja, november 1947. (J. Zijlstra, collectie L. Zweers)

Nederlandse militairen op wacht bij treinstation Klender. West-Java, maart 1946. (W. van de Poll, NA)

Nederlandse genietroepen herstellen een brug over de rivier de Tjilamaja. West-Java, september 1947. (J. Zijlstra, collectie L. Zweers)

Film: Eerste politionele actie

Ongewenst beeld

Oorlogsbeelden
Verschillende legerfotografen leggen óók oorlogsbeelden vast tijdens de ‘eerste politionele actie’. Foto’s van gevechten, gevangengenomen Indonesiërs, doden en gewonden worden echter niet vrijgegeven door de censuur. Ze komen pas veel later tevoorschijn in archieven. Ook in de fotoalbums van soldaten duiken later foto’s op van gevechtsacties en slachtoffers.

Gevangengenomen Indonesiërs

Begin januari 1947 maakt legerfotograaf Ben Huisman in de omgeving van Medan aan de oostkust van Sumatra een serie foto’s van gevangengenomen Indonesische tegenstanders. De foto’s worden niet vrijgegeven door de censuur.

Nederlandse mariniers rennen langs een brandende kampong (Indonesisch dorp), juni 1946. Achterop de foto: “Zo lieten de extremisten vaak de door hen verlaten kampongs achter, terwijl de bevolking werd gedwongen te evacueren.”

Niet vrijgegeven foto's van Nederlandse mariniers

Vanaf mei 1946 trekt mariniersfotograaf Hugo Wilmar op met de Nederlandse mariniers rondom Surabaja, Oost-Java. De hier getoonde foto’s met de Nederlandse mariniers worden door de censuur niet vrijgegeven voor publicatie. Ze waren wel al door legervoorlichter achterop van bijschriften voorzien.

In dekking

Nederlandse mariniers in dekking achter een dijkje beschieten de niet-zichtbare vijand. Op de voorgrond twee gewonde mariniers, mei 1946. Achterop de foto: “Gedurende een korte vuurpauze sluipt een marinier naderbij om zijn gewonde makkers uit zijn veldfles te laten drinken. Achter hem een marinier die water over zijn gloeiend heet geschoten automatische geweer giet, om dit te laten afkoelen.”

Een Indonesische pemuda wordt uit een greppel getrokken.

Niet vrijgegeven voor publicatie: gevechten rond Surabaja

In augustus 1946 wordt er tijdens ‘Operatie Quantico’ hevig gevochten in de laagvlakte rondom Surabaja, Oost-Java. Onder de Indonesiërs vallen 267 doden, 24 gewonden en ruim 600 krijgsgevangenen. Aan Nederlandse kant vallen twee doden en vier gewonden. De foto’s van mariniersfotograaf Hugo Wilmar worden door de censuur niet vrijgegeven voor publicatie. Ze waren wel al door een legervoorlichter achterop van bijschriften voorzien.

Achterop de foto: “Een extremist die vanuit een greppel zo even nog op de mariniers vuurde, trachtte de benen te nemen, maar wordt direct door een marinier van de voorhoede gegrepen. Zo mogelijk maken de mariniers het liefst gevangenen voor inlichtingen omtrent de vijand.”

Gesneuvelde soldaat van het Indonesische regeringsleger.

'Eerste politionele actie' gecensureerd

Serie oorlogsbeelden van de ‘eerste politionele actie’ aan de oostkust van Sumatra gemaakt eind juli 1947 door de legerfotograaf Ben Huisman, die door de legervoorlichtingsdienst worden gecensureerd.

Garut

Garut, West-Java, juli 1947. Transport van gewonde Nederlandse militairen van de 7 December Divisie tijdens de ‘eerste politionele actie’. De Legervoorlichtingsdienst geeft geen toestemming voor publicatie van beelden van gewonde en gesneuvelde soldaten.

Fotoalbum

Drie bladen uit het fotoalbum van een Nederlandse militair. Tijdens de ‘eerste politionele actie’ fotografeert hij de opmars van de Nederlandse troepen naar Malang op Oost-Java en gevangengenomen Indonesiërs.