Verzet
Direct na de capitulatie ontstaan er georganiseerde verzetsgroepen. Veel mensen denken dat de geallieerden binnen enkele maanden Japan zullen verslaan. De verzetsgroepen bereiden zich voor om de geallieerden bij hun komst te helpen. Ze verzamelen wapens en gegevens die van militair belang zijn, verspreiden geallieerde berichten, leggen radiocontacten en zorgen voor onderduikadressen waar het verzet zich kan schuilhouden.
Verzetsgroep Soerabaja
Het vliegtuig van de Indisch-Nederlandse kapitein Meelhuysen wordt tijdens de Japanse inval neergeschoten. Meelhuysen overleeft en duikt onder in Soerabaja. Daar organiseert hij een verzetsgroep, verkleed als een Indonesiër, onder de schuilnaam Tahir. Hij krijgt hulp van zijn schoonzus Godie Meelhuysen.
De groep verzamelt wapens en inlichtingen. Eind 1942 worden enkele leden van de groep opgepakt. Meelhuysen geeft zichzelf aan, neemt alle schuld op zich en pleegt op 21 december 1942 zelfmoord in zijn cel.
Piet Meelhuysen
'Na de Japanse inval hoorden we niets meer van mijn vader. Op een dag werd ik uit de klas gehaald. Ik ging naar buiten en zag daar een Indonesiër, gekleed in een jasje en sarong. Hij had ook een zwarte ‘koeploe’ op, een typisch Indonesisch hoedje. Hij keek me aan en zei: ‘Piet, je vader leeft nog.’ Ik herkende hem meteen, maar ik durfde niets te zeggen en ben toen naar binnen gegaan. Het was de laatste keer dat hij iets tegen me heeft gezegd.'
Piet Meelhuysen
Binnen en buiten de kampen
De verzetsgroepen in Nederlands-Indië bestaan vooral uit personen die buiten de kampen blijven zoals Nederlanders die voor de Japanners moeten werken, Indische Nederlanders met voldoende ‘Indonesisch bloed’, en Indonesische KNIL-militairen – waaronder veel Molukkers.
Ook binnen de kampen is er verzet tegen het Japanse regime. Het verzet moet werken in een omgeving vol vijanden en verraders. Maar heel weinig Indonesiërs steunen het verzet, en de Japanse politie, de Kempeitai, treedt meedogenloos op.
Verzet vanuit Australië en Ceylon
Er worden ook geheime militaire operaties in Indië uitgevoerd vanuit Australië, waar tientallen KNIL-militairen heen zijn gevlucht toen het KNIL moest capituleren. Zij worden in Australië getraind en keren in kleine groepjes, parties genoemd, terug om in Nederlands-Indië informatie te verzamelen over de Japanse troepen. Vanuit Ceylon worden dit soort spionageacties uitgevoerd door het Korps Insulinde.
Belangrijkste verzetsgroepen in Nederlands-Indië
De groepen waren in praktijk niet helder afgebakend en hun omvang liep sterk uiteen. Soms werd na een arrestatie de leiding door anderen overgenomen. Deze lijst kan niet iedereen recht doen, maar geeft een impressie van de omvang van het verzet in Nederlands-Indië.
Sumatra
- Korps Insulide, acht operaties, Noord-Sumatra
- Groep O. Treffers, Noord-Sumatra
- Guerrillagroep R.T. Overakker / G.F.V. Gosenson, Midden- en Noord-Sumatra
- Guerrillagroep J. Dormolen / H. van Zanten, Midden- en Noord-Sumatra
- Groep R.T. Overakker / C. Woudenberg, Oost-Sumatra
- Sawahloentoh-groep, Midden-Sumatra
- Groep L.N.W. Vogelesang, Zuid-Sumatra
- Charitas Ziekenhuis-groep, Palembang
Java
- Spionagegroep M. Hamelink / J. van Lier, geheel Java
- Guerrillagroep L. van der Post, Zuid-Bantam
- Nederlands-Indische spoorweggroep, Bantam
- Groep J. Neumann/ J. ’t Hart, Batavia
- ANETA-groep, Batavia
- Molukse nachtwachtgroepen, Batavia
- Groep Tjoa Tek Soat, Batavia
- Groep F. Kramer, Batavia
- Radiogroep J.W. Henning, kamp Tjimahi, West-Java
- Organisatie Indonesische hongeropstand, Indramajoe, West-Java
- Guerrillagroep L.A. Vellenga, Buitenzorg
- Groep L.J. Welter, Buitenzorg
- Guerrillagroep W. Schilling, Soekaboemi
- Groep C. Briët en J. Granpré Molière, Soekaboemi
- Het Java-Legioen / Groep R.G. de Lange, Bandoeng
- Groep H.J. de Graaf / H. de Bekker, Bandoeng
- Groep O.R. Werdmuller / J. van Ardenne, Bandoeng
- Steungroep A.F. Holm, kamp Tjitjaroemplein, Bandoeng
- Groep W. van der Vorst, Tjioemboeloeit, Bandoeng
- Radiogroep kamp Tjilatjap V-groepen, Midden-Java
- Groep M.F. Winkler / H.C. Hartevelt, kamp Ngawi
- Groep W.A. Meelhuysen, Soerabaja
- Groep P. Colijn, Soerabaja
- LBD-groep J.F. van Hutten, Soerabaja
- Groep Ondaatje-kamp, Soerabaja
- Opstand Indonesische PETA-militairen, Blitar, Oost-Java
- Groep A.G. Koops Dekker, Malang
- Groep J. Steyn van Hensbroek, Malang
- Groep E. Trouerbach, Malang
- Groep W.J. Pagemanan / A. Runtuwene, Malang
- Groep Latour / Toorop / Matulessy, Malang
- Groep Edi Tan Tik An, Malang
- Guerrillagroep O.O. Siwabessy, Pasoeroean
- Party-groep Mackerel, Oost-Java
- Party-groepen Tiger I, II, III, IV, V, VI, Oost-Java
- Party-groepen Goldfish I en II, Oost Java
Borneo
- Guerrillagroep J. Davijt, Potoessibau / Ooster-afdeling
- Party-groep Apple, Tarakan
Celebes
- Guerrillagroep B.F.A. Schilmöller
- Guerrillagroep W.H.J.E. van Daalen
- Guerrillagroep J.A. de Jong
- Guerrillagroep W.C. van den Berg
- Guerillagroep A.L. Gortmans, West-Celebes
- Groep H.J.G. d’Ancona, Menado Party-groep Apricot, Minahassa
- Party-groep Lion
De Molukken
- Party-groep Firtree, Soela-eilanden
- Guerrillagroep M. de Fretes, Leitimor, Ambon
- Guerrillagroep Haroekoe
- Guerrillagroep Ceram
- Groep ontsnapping kamp Waroe, Ceram
- Party-groep Flounder, Ceram
- Guerrillagroep J. Litamahuputty, Oost-Saparoea / Ceram
- Guerrillagroep P. Leihitu, Saparoea
- Groep Kaoem Menjala, Saparoera
- Groep Toeal, Kei-eilanden
- Party-groepen Walnut I en II, Aroe-eilanden
- Groep kampong Empalawas, Babar
- Groep Leti-eilanden
Timor
- Guerrillagroep N.L.W. van Straten
- Guerrillagroep C.L.E.F. van Swieten
Nieuw-Guinea
- Guerrillagroep J.B.H. Willemsz Geeroms / M.C. Kokkelink
- Groep J.V. de Bruyn
- Party-groep Oakree
- Party-groep Crayfish
- Groep J. van Eechoud / operatie Bulldozer
