Toespraak aanslag bevolkingsregister 2022

Oorlog en verzet zijn op dit moment weer afschrikwekkend actueel in Oekraïne en Rusland. Ook daar blijkt hoe moeilijk en risicovol het is om verzet te plegen tegen een dictatoriaal regime. Het maakt de herdenking van vandaag extra beladen. 

Een deel van de vaste aanwezigen is misschien verbaasd dat ik hier sta. Mijn naam is Liesbeth van der Horst en ik ben directeur van het Verzetsmuseum. Voorheen stond Karel Warmenhoven op deze plek. Hij heeft vele jaren lang de herdenking georganiseerd namens de Plantage Weesperbuurt Vereniging. Helaas is Karel in augustus 2021 overleden. Tijdens de uitvaartbijeenkomst begin september heb ik met Inge Blaauw van de Plantage Weesperbuurt Vereniging en met Ignace van den Ende, docent van de Ivko school, waarvan de leerlingen, als de herdenking op een werkdag valt, ook altijd bloemen komen leggen, afgesproken dat wij als Verzetsmuseum voortaan de herdenking zullen organiseren. We waren de laatste paar jaar al bij de organisatie betrokken, dus het was een kleine en voor ons als Verzetsmuseum ook zeer logische stap. 

Vorig jaar stonden Karel, Inge en ik hier nog met z’n drieën, vanwege de coronabeperkingen. Nu zijn we gelukkig weer in een groter gezelschap om de aanslag te herdenken die vandaag precies 79 jaar geleden werd gepleegd. Doel was om de persoonsgegevens van Joden en verzetsmensen te vernietigen. Twaalf mensen werden vanwege de aanslag gefusilleerd. 

Het was de eerste aanslag op een bevolkingsregister in bezet Nederland, die veel opzien baarde. Zelfs Anne Frank schreef erover in haar dagboek: “Mannen in uniformen van de Duitse politie hebben de wachtposten gekneveld en zodoende belangrijke paperassen foetsjie gemaakt.” 

Achteraf is wel eens kritisch gesteld dat de aanslag voor de meeste Joden te laat kwam. Het is dan goed om te bedenken dat het besluit om een gebouw op te blazen voor de kunstenaars en studenten die de aanslag pleegden een hele grote stap was. Toen ze het besluit hadden genomen, moesten ze bedenken hoe ze het zouden aanpakken – niemand had ervaring met zo’n klus. Vervolgens moesten ze een plattegrond en bewakingsschema van het gebouw bemachtigen, springstof en politiepakken om zich te vermommen. Geen dingen die je zo maar even voor handen had. De voorbereiding kostte vijf maanden, terwijl de deportaties in volle gang waren. De aanlag vergde veel moed. 12 mensen hebben het met de dood moeten bekopen. Ik wil nu een moment stilte vragen om ze te herdenken. Daarna kunnen we bloemen leggen, en nog napraten in het museum. 

 Over de spreker

Liesbeth van der Horst was van 2003 t/m 2025 directeur van het Verzetsmusem.