Vervalsen

Duitsers voeren allerlei officiële documenten in om de Nederlanders te controleren: persoonsbewijzen, vrijstellingen voor de arbeidsinzet, fietsvergunningen, enzovoort. Valse papieren zijn daarom onmisbaar voor onderduikers en verzetsmensen.

Persoonsbewijzencentrale

In 1941 en ’42 worden de eerste pogingen gedaan om persoonsbewijzen te vervalsen. De naam wordt weggebleekt; de ‘J’ van Jood wordt met een mesje verwijderd en overgeplakt. De technieken worden langzaam maar zeker verbeterd.

De Persoonsbewijzencentrale (PBC), in de zomer van 1942 opgericht door de beeldhouwer Gerrit van der Veen, groeit uit tot de grootste vervalsingsorganisatie. Eind 1943 wordt de Falsificatie Centrale (FC) van de Landelijke organisatie voor hulp aan onderduikers (LO) de tweede grote vervalsingsorganisatie. Beide organisaties produceren honderdduizenden valse papieren. Ze geven zelfs catalogi uit van leverbare valse stempels.

Gerrit Jan van der Veen

Gerrit Jan van der Veen staat vooraan in het kunstenaarsverzet. Hij is de medeoprichter van de Persoonsbewijzencentrale, de PBC. Daarin hebben begin 1944 ongeveer honderd mensen een dagtaak. Ook neemt hij deel aan de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister. Zie het artikel daarover.

Sinds de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister wordt Gerrit van der Veen overal gezocht. Op maandagavond 1 mei 1944 neemt hij deel aan een actie om verzetsmensen te bevrijden. Alles loopt mis. Er werd geschoten.

Van der Veen krijgt een kogel in zijn rug, wordt naar een onderduikadres gebracht waar hij verlamd raakt. De Sicherheitspolizei (Sipo) lokaliseert en arresteert hem. Op 10 juni 1944 wordt hij ter dood veroordeeld en geëxecuteerd.

Gerrit van der Veen met zijn dochters Gerda (rechts) en Louise.

Dochter Gerda

'Hij was een bekende beeldhouwer. We woonden bij zijn atelier. Van zijn verzetswerk had ik geen idee. Toen we moesten onderduiken, mijn zusje en ik, wisten we niet waarom. Wat achteraf gezien het ergste was, is dat je nooit jezelf mocht zijn. Een keer zei ik per ongeluk onze achternaam tegen een mevrouw die mijn pop bewonderde. Diezelfde avond werden we halsoverkop naar een ander adres gebracht.'
Gerda van der Veen heeft haar vader in 1943 voor het laatst gezien.